Gmina Żydowska w Warcie

Mimo jednak częstych kataklizmów, jak pożary, powodzie i epidemie, Warta od wieku XV do XVII przeżywała swój okres rozwoju. W tym też okresie, w pierwszej połowie XVI wieku, chroniąc się przed prześladowaniami, do Warty sprowadzili się Żydzi, którzy przywędrowali z Czech i Moraw. Przybysze wyróżniający się strojem, językiem, religią i obyczajem, zostali dobrze przyjęci przez mieszczan. Postanowili się tutaj osiedlić na stałe. W początkach należeli do gminy w Gnieźnie, w niedługim już czasie utworzyli własną gminę. W 1534 r. w pobliżu Rynku pobudowali drewnianą synagogę. Murowaną w 1554 roku (według innych historyków około XIX wieku). Przy bóżnicy od strony północnej założyli cmentarz. W 1564 r. posiadali 6 domów, w 1616 r. – 17, a w 1789 r. – 39 domów. (czytaj dalej…)