I wojna światowa – Bitwa łódzka

I wojna światowa – Bitwa łódzka

Tym razem ruszamy śladami I wojny światowej i bitwy o Łódź, która rozegrała się w pod koniec listopada 1914 roku między armiami niemiecką i rosyjską. Najpierw troche faktów.

Front wschodni 1914 rok

Front wschodni 1914 rok

20151128_154232Po zakończeniu bitwy pod Warszawą i Dęblinem we wrześniu–listopadzie 1914, rosyjska Stawka rozpoczęła przygotowanie do operacji w głąb Niemiec, planując jej rozpoczęcie na 14 listopada. Dowództwo niemieckie rozszyfrowało plany operacji przekazywane do wojsk radioszyfrogramami i przerzuciło 9 Armię – dowódca gen. August von Mackensen – z rejonu Kalisz-Częstochowa na północ w rejon Toruń-Jarocin w celu uderzenia w styk 2 i 5 Armii rosyjskiej, wyjścia na ich tyły i okrążenia. Grupa Operacyjna Woyrscha, wzmocniona następnie przez 2 Armię Austro-Węgierską wraz z korpusami Landsturmu – „Posen”, „Breslau” – miały utrzymywać front. Północne skrzydło operacji miał ubezpieczać Korpus „Thorn”. Uderzenie planowano przeprowadzić siłami Grupy Uderzeniowej 9 Armii (155 tys. żołnierzy i 960 dział) oraz Grupy Wspomagającej (bez grupy gen. Woyrscha i 2 Armii Austro-węgierskiej) (ok. 124 tys. i 480 dział). 1, 2 i 5 Armie rosyjskie miały ok. 367 tys. żołnierzy i 1260 dział.

Chcąc przerwać natarcie Rosjan, wyznaczony 1 listopada na dowódcę Frontu Wschodniego gen. Paul von Hindenburg i jego szef sztabu gen. Erich Ludendorff postanowili wyprzedzić uderzenie Rosjan. Niemcy mieli na kierunku głównego uderzenia znaczną przewagę w siłach i środkach walki.

Mapa rejonu w , którym byliśmy

Mapa rejonu w , którym byliśmy

11 listopada 9 Armia niemiecka przeszła do natarcia, wykonując uderzenie z rejonu Torunia na Kutno, w styk 1 i 2 Armii rosyjskiej. W toku walk w rejonie Włocławka i Kutna nie udało się Niemcom rozbić dwóch skrzydłowych Korpusów rosyjskich, które w bojach odeszły na Włocławek. 13 listopada dowódca 2 Armii rosyjskiej przesunął swoje Korpusy na północ i zorganizował obronę na północ od Łodzi. 15 listopada dowódca Frontu Północno-Zachodniego gen. Ruzski rozpoczął przegrupowanie na północ 2 i 5 Armii. W celu zajęcia Łodzi od północy i południa gen. Mackensen skierował Grupę Uderzeniową gen. Scheffera (3 dywizje piechoty i 2 dywizje kawalerii), które 18–19 listopada wyszły na tył 2 Armii rosyjskiej na wschód od Łodzi. Tu spotkał 5 Armię rosyjską, która podeszła z południa. Frontalne uderzenie wojsk niemieckich na zachód i południowy zachód od Łodzi zostało zatrzymane. Grupa Łowicka 1 Armii rosyjskiej (ok. dwóch korpusów) weszła w styczność z prawym skrzydłem 2 Armii na wschód od Łodzi pod Brzezinami i Grupa Scheffera sama znalazła się w okrążeniu. Wieczorem 22 listopada gen. Scheffer otrzymał rozkaz odwrotu. W związku z niewłaściwymi działaniami gen. Rennenkampfa (na drogach odwrotu była tylko jedna dywizja, która nie otrzymała wsparcia) Grupie udało się z 70% stratami stanów osobowych 24 listopada wyrwać z okrążenia pod Brzezinami i skierować się na północny wschód.

Siły stron

Wojska niemieckie:

  • 9 armia (XI, XVII i XX KA, I i XXV KRez, I i III KK, 3 Rezerwowa Dywizja Gwardii). 155 tys. żołnierzy, 450 ckm, 960 armat,
  • Korpus „Posen” (Poznań) 78 tys. żołnierzy, 50 ckm, 95 armat,
  • Korpus „Breslau” (Wrocław) 22 tys. żołnierzy, 50 ckm, 170 dział,
  • Korpus „Thorn” (Toruń) – 21 tys. żołnierzy, 50 ckm, 95 dział.

Wojska austro-węgierskie:

  • 2 Armia – 124 tys. żołnierzy, 480 dział.
    • Razem armia niemiecka i austro-węgierska: ok. 400 tys. żołnierzy, 1450 dział.

Wojska rosyjskie:

  • 1 Armia (VI KA, V i VI Korpus Syberyjski, I Korpus Turkiestański, 3 i pół dywizji kawalerii), 123 tys. żołnierzy, 200 ckm, 440 armat. Dowódca gen. Paul von Rennenkampf,
  • 2 Armia (I, II, IV i XXIII KA, II Korpus Syberyjski, 4 dywizje kawalerii), 158,8 tys. żołnierzy, 350 ckm, 450 dział. dowódca – gen. Siergiej Scheidemann.
  • 5 Armia (V i XIX KA, I Korpus Syberyjski, półtora dywizji kawalerii), 85 tys. żołnierzy, 190 ckm, 320 armat. dowódca – gen. Paweł Plehwe,
    • Razem armia rosyjska: 367 tys. żołnierzy, 750 ckm, 1300 dział.

 

pierwszy wybuch bomby

pierwszy wybuch bomby

Do 22 listopada Niemcom udało się okrążyć Łódź od zachodu, północy i wschodu. Nie mieli jednak sił, aby zamknąć okrążenie. Po walkach Rosjanie musieli opuścić Łódź – byli zbyt wykrwawieni, żeby się w niej utrzymać. Po bitwie wycofali się na linię rzeki Rawki koło Skierniewic. W bojach wzięły udział dywizje syberyjskie z Chabarowska, Krasnojarska, Omska i Irkucka (a w nich wielu Polaków); w skład jednej z nich wchodził 24 Pułk Syberyjski, który otrzymywał w ramach uzupełnień mieszkańców Mazowsza i Warszawy, wcielonych do armii carskiej. W niemieckiej armii walczył Korpus Posen w którego skład wchodziło około 23 tysięcy Polaków. Na polu bitwy zginęli Rosjanie, Niemcy, Austriacy, Polacy, Litwini, Czesi, Ukraińcy, Łotysze i Tatarzy.

W czasie walk, Łódź przemieniła się w olbrzymi szpital. Wszystkie większe budynki były zajęte przez rannych, których liczbę (obu stron) obliczano na 35 000.

Żołnierze w lesie

Żołnierze w lesie – internet

Żołnierze w lesie

Żołnierze w lesie – internet

Zasadnicza bitwa odbyła się w okolicach dzisiejszej Gadki Starej. Bitwa zakończyła się zajęciem Łodzi przez Niemców. Wojskami niemieckimi pod Gadką Starą dowodził wówczas doskonały strateg, gen. Reinhard von Scheffer-Boyadel, stąd nazwa oddziałów niemieckich „grupa Scheffera” (w składzie 49 i 50 rezerwowa dywizja piechoty oraz 3 dywizja gwardyjska gen. Karla Litzmanna). Dzięki „niesubordynacji” gen. K. Litzmanna, który wykonał uderzenie na Rosjan, bitwa zakończyła się zwycięstwem Niemców, a Litzmanna okrzyknięto Lwem spod Brzezin, gdyż w historiografii niemieckiej bitwa nazwana została bitwą pod Brzezinami. Do dziś można oglądać cmentarz wojenny w Gadce, gdzie zachowało się kilkadziesiąt kamiennych nagrobków i płyty upamiętniające bitwę. Na cmentarnym wzgórzu stoi także pomnik z niemieckim napisem 

PRO PATRIA

„Za Ojczyznę”

HIER RUHEN IN GOTT

 2000 TAPFERE KRIEGER

„Tu spoczywa w Bogu 2000 walecznych żołnierzy”

Gadka Stara obelisk

Gadka Stara obelisk

Cmentarz w Gadce

Stara Gadka

Województwo łódzkie, powiat łódzki wschodni, gmina Rzgów.
Lokalizacja: 51.6801N, 19.4512E

Cmentarz wojenny

Rys. Deutscher Werkbund, "Kriegsgräber im Felde und daheim", 1916

Rys. Deutscher Werkbund, „Kriegsgräber im Felde und daheim”, 1916

Zlokalizowany na wzgórzu, przy drodze łączącej Rzgów z miejscowością Stara Gadka, po prawej stronie. Założony w miejscu bitwy rozegranej w 1914 roku między oddziałami armii niemieckiej gen. Litzmanna i oddziałami armii rosyjskiej broniącymi miasta Łódź. Teren cmentarza ogrodzony kamiennym murem. Na szczycie wzniesienia monumentalny pomnik z napisami „Pro Patria” oraz „HIER RUHEN IN GOTT • 2000 TAPFERE KRIEGER”, kamienne stele z nazwami niemieckich jednostek wojskowych oraz podłużne, ziemne mogiły zbiorowe, obramione kamieniami polnymi. Do pomnika prowadzi szeroka aleja. Po obu jej stronach mogiły żołnierzy walczących stron – żołnierze armii rosyjskiej pochowani są w mogiłach zbiorowych, przeważnie po prawej stronie alei. Poniżej wzniesienia, w południowo-zachodniej części cmentarza znajdowała się kaplica (zachowały się fragmenty fundamentów). Podobna budowla, prawdopodobnie prawosławna, znajdowała się w północnej części cmentarza, przy ogrodzeniu.

Pochowano tu bliżej nieustaloną liczbę żołnierzy (około 2-3 tysięcy), służących w jednostkach:

  • „Masch. • Gew. Abt. Nr. 2 • Rail. Abt. • Feld Art. Regt. • Nr. 10.”
  • „Res. • Scheüuw. Zug. • Nr. 25. • Res. Ternspr. • Abt. Nr. 25. • Schw. Funker. • Stal. Nr. 12.”
  • „Leib • Kür. Regt. Nr. 1 • 1. 3. u. 5. Esk. • Drag. Regt. Nr. 16.”
  • „Res. Pion. • Komp. Nr. 49. • Res. Div. Brück • Train. Nr. 49. • Res. San. Komp. • Nr. 49.”
  • „Res. Radl. • Komp. Nr. 49. • Reslgs. • Mach. Gew. • Abt. Nr. 2. a. Nr. 6.”
  • „Res. Feld. Art. • Regt. Nr. 49. • I Btl. Res. Fuss. • Art. Regt. Nr. 25. •1/2 I Btl. Res. Fuss. • Art. Regt. Nr. 5.”
  • „98. Res. Jnf. Brig. • Res. Jnf. Regt. • Nr. 227. • Res. Jnf. Regt. • Nr. 228.”
  • „97. Res. Jnf. Brig. • Res. Jnf. Regt. • Nr. 225. • Res. Jäg. Btl. • Nr. 21.”
  • „49. • Res. Jnf. Div.”
  • „XXV. • Res. A. K.”
  • „9. Kav. Div.”
  • „50. Res. Jnf. Div.”
  • „100. Res. Jnf. Brig. • Res. Jnf. Regt. • Nr. 229. • Res. Jnf. Regt. • Nr. 251. • Res. Jag. Btl. Nr. 22.”
  • „Res. Feld • Art. Regt. Nr. 50. • II. Btl. Res. • Fuss. Art. Regt. • Nr. 15.”
  • „Festgs. • Masch. Gew. • Abt. Nr. 3. • Nr. 4. II. Nr. 5.”
  • „Res. Pion. • Komp. Nr. 50. • Res. Div. Brück • Train Nr. 50 • Res. San. • Komp. Nr. 50.”
  • „13. Kav. Brig. • Kür. Regt. • Nr. 4. • Hus. Regt. Nr. 8.”
  • „14. Kav. Brig. • Hus. Regt. • Nr. 11. • Ul. Regt. Nr. 5.”
  • „19. Kav. Brig. • Drag. Regt. • Nr. 19. • Königs. Btl. • Regt. Nr. 13.”
  • „II. Jnf. Regt. • Nr. 54. • Pion. Abt. Nr. 7. • Brŭck. Staffel”
Cmentarz w Gadce

Cmentarz w Gadce – internet

Na początku lat 70. na cmentarzu pochowano szczątki żołnierzy armii niemieckiej i rosyjskiej przeniesione z likwidowanego cmentarza wojennego w Parku Wolności, w Pabianicach. Prawdopodobnie cmentarz powiększano już wcześniej, komasując mogiły z mniejszych obiektów, likwidowanych w latach międzywojennych XX wieku. Stan zachowania dostateczny, widoczne obrysy mogił zbiorowych, układ nagrobków wtórny.

Spis poległych

Wehrmann Meinr. Hussmann, I. K. GARD. GR. R. 5, † 20.11.1914
Eberhardt Krampe Jntendanturrat, 49 Res. Div., † 22.11.1914
Leutnant d. Res. Ernst Keuhl, Stab. Res. Inf. Reg. 228, † 22.11.1914
Leutnant d. Res. Erhardt Römisch, 3. K. res. Inf. Regt. 225,†22.11.1914
Wehrm. Karl Jager, Res. Inf. Reg. 231 5.Komp, † 22.11.1914
Musketier Arl. Petroschkie, 11. K. 1. komb. Ers. Btl.Inf.Rgt.51,†17.12.1914
Wehrm. Wilhelm Schneider, Res. Inf. Reg. 213 3. Komp, † 22.11.1914
Krgsfrw. Hans Reuss, Res. Inf. Reg. 231 7. Komp., † 22.11.1914
Unteroffz. d. R. Alex Nevir, I. K. GARD. GR. R. 5, † 20.11.1914
Kriegsfreiw. H. Geissler, 4. K. R. Inf. R. 228, † 21.11.1914
Ers. reservist E. LALLEMENT, I. K. res. Inf. R. 228, † 22.11.1914
Vizefeldw. Ad. Scheibel, 2. K. R. Inf. R. 225, † 22.11.1914
Jäger F. Herrmann, 2. K. R. Jäg. Btl. 21, † 21.11.1914
Ers. Reservist Wl. Bajerowicz, 9. K. R. Inf. R. 225, † Mitte Nov 14
Pionier Otto Kruger, Res. Pion. Komp. 49, † 22.11.1914
Wehrmann Mart. Gruhn, I. KR. Inf. R. 225, † 22.11.1914
Ers. Reservist A. Hentschel, I. K. R. Inf. R. 225, † 21.11.1914
Kanonier Alb. Keilhau, I. B. R. Feld. A. R. 19, † 21.11.1914
Pionier Gustav Wille, Res. Pion. Komp. 49, † 22.11.1914
Krgsfrw. Erich Wende, Res. Inf. Reg. 228 1. Komp., † 22.11.1914
Einj. Frw. Wilhelm Muller, Res. Inf. Reg. 228 1. Komp., † 21.11.1914
Ers. Res. Walter Gottschalk, Res. Inf. Reg. 231 4. Komp., † 22.11.1914
Untffz. Georg Heiler, Res. Inf. Reg. 228 1. Komp., † Nov.1914
Untffz. Emil Bartholomaus, Res. Inf. Reg. 231 8. Komp., † 22.11.1914
Ers. Res. Gustav Simon, 1. Komp. Res. Inf. Rgt. 225, † 22.11.1914
Utffz. Fritz Meyer, 5. U. Res. Inf. Rgt. 132, † 22.11.1914
Wehrm. Bernh. Luttmann, Res. Inf. Reg. 228 1. Komp., † 22.11.1914
Krgsfrw. Karl Bues, Res. Inf. Reg. 231 10 K., † 22.11.1914
Ers.Res. Kurt Jülich, 4. Komp. Res. Inf. Rgt. 231, † 22.11.14
Ers.Res. Alfred Brandt, Res. Inf. Reg. 227 1. Komp., † 21.11.1914
Ers.Res. Richard Bayer, Res. Inf. Reg. 225 1. Komp., † 22.11.1914
Jäger Max Muller, Res. Jäg. Btl. 22, † 21.11.1914
Ers.Res. August Stemme, 2. K. Res. Inf. Rgt. 231, † 22.11.1914
Ers.Res. Otto Bader, 5. K. Res. Inf. Reg. 228, † 22.11.1914
Wehrmann Karl Rössel, 9. K. Res. Inf. Regt. 225, † 21.11.1914
Krgsfrw. Karl Wegener, 2. K. Res. Inf. Reg. 231, † 20.11.1914
Oberjäger Friedrich Titzmann, Res. Jäger. Btl. 21 3.Komp.†21.11.1914
Krgsfrw. Erdmann Kohl, Res. Inf. Reg. 231 8. Komp., † 22.11.1914
Szer. Klose Karol, L. J. B. Rybnik, † 22.3.1916
Szer. Geipler Max, K. A. II Lodz, † 21.3.1916
Szer. Krawiec Stefan, L. B. Rybnik, † 27.8.1914
Kriegsfreiw. Herm. Börkner, 6. K. R. Jnf. R. 231, † 22.11.1914

Historycy uznają bitwę za największą operację manewrową I wojny i pierwszy „blitzkrieg” w dziejach światowej sztuki wojennej, analizowany w okresie międzywojennym na wielu akademiach wojennych.

Pod Łodzią Rosjanie po raz pierwszy użyli samochodów pancernych. Niemiecki plan okrążenia 2 i 5 Armii rosyjskiej nie powiódł się. Także rosyjskie plany zostały zerwane. W połowie grudnia front ustabilizował się. Po zakończonej operacji zostali zdjęci ze stanowisk dowódca 1 Armii gen. Rennenkampf i dowódca 2 Armii gen. Scheidemann.


Zainteresowani przebiegiem bitwy łódzkiej postanowiliśmy poszukać śladów po tych wydarzeniach sprzed  niemal stu  lat. Dzięki skanowaniu laserowym terenu, odnajdujemy ślady po okopach w samym środku lasu.

miejsce potyczki

miejsce potyczki

Skan laserowy pokazał nam ślady po umocnieniach polowych w postaci okopów ziemnych. Jak widać na zdjęciu, linii obronnych było kilka. Linie są poprzerywane, miejscami ledwo widoczne.  Mamy wrażenie, że kształt linii umocnień ukierunkowano spodziewając się uderzenia nieprzyjaciela z kierunku północno-zachodnim. Te okrągłe twory ziemne widoczne na skanie to prawdopodobnie leje po eksplozjach.

skan lini obronnych

skan lini obronnych

Miejsce bardzo nas zaciekawiło i postanowiliśmy zobaczyć je na własne oczy. Sporo czasu zajęło nam dostanie się do pierwszych śladów. Kiedy na nie trafiliśmy okazało się, że te okrągłe ślady to rzeczywiście kratery po eksplozjach, oceniając niewielką jednak głębokość kraterów nie była to jednak wielkokalibrowa artyleria. Odnajdujemy linie okopów. Okazało się, że linie umocnień są zbudowane na dwa sposoby:

rów linii okopów

rów linii okopów

 zagłębienia dla pojedynczego żołnierza

zagłębienia dla pojedynczego żołnierza

  • Tradycyjny: w postaci nieprzerwanego wykopanego dla wszystkich obrońców rowu (często w kształcie zygzaka, ten kształt miał skuteczniej chronić przed falą uderzeniową gdyby doszło do eksplozji wewnątrz okopu).
  • Indywidualny: na skanie laserowym widzimy same nieprzerwane linie, jednak na miejscu okazało się (patrz zdjęcia), że niektóre  składają się nie z jednego  rowu, ale setek wykopanych obok siebie dołków przeznaczonych jako stanowisko bojowe dla pojedynczego żołnierza.

20151128_113021 20151128_115120 20151128_112316

Rosyjskie Mosiny

Rosyjskie Mosiny

Ślad po okopie

Ślad po okopie

Kształt i głębokość każdego dołka sugeruje nam, że każdy żołnierz musiał sobie sam wykopać tą prowizoryczną, ale skuteczną ochronę przed ostrzałem. Pewnie pośpiech nie pozwolił obrońcom na wykopanie tradycyjnych okopów. Dokładne oględziny okopów pozwoliły nam dowiedzieć się, kto wykopał te okopy i zagłębienia. Obok okopów znaleźliśmy łuski karabinów rosyjskich Mosin. Niemieckich czy austriackich łusek nie było. Teraz mamy dowód na to, że to armia carska się okopała w tym lesie. Patrząc na te okopy i ślady po eksplozjach, można wyciągnąć jeden wniosek. Armia niemiecka być może swoimi uderzeniami w tym rejonie, zmusiła Rosjan do okapania się w tym lesie (możliwe, że lasu wtedy nie było). Rosjanie okupując się niemieli czasu na wybudowanie mocniejszych umocnień, więc każdy żołnierz sam musiał wykopać sobie zagłębienie w ziemi. Sądząc po ilości łusek karabinowych ostrzał z tej broni był dość sporadyczny. Domyślamy się, że Rosjanie ostrzałem karabinowym zmusili nacierających Niemców do wycofania się poza linie drzew. Wtedy odezwała się niemiecka lekka artyleria. Podejrzewamy, że ostrzał ten zmusił Rosjan do opuszczenia tych polowych umocnień. Oczywiście to tylko nasze hipotezy. Być może Wy wiecie o tej bitwie więcej, a może znacie miejsca gdzie nadal widać ślady okopów z tamtego okresu? Jeśli tak prosimy o kontakt z Redakcją.

CDN……….

Share Button

2 Odpowidzi na I wojna światowa – Bitwa łódzka

  1. Admin1 pisze:

    Dziękujemy Panu za informację, jak tylko będzie okazja sprawdzimy to miejsce.

  2. shogun pisze:

    Dawno temu w latach 90tych byłem na zlocie motocyklowym w okolicach Widawy. Jadąc drogą 481 w strone Sędziejowic, przy krzyżówce na Grabów zaraz przy drodze 481 po lewej stronie patrząc w strone Sędziejowic, był już wtedy dosyć zaniedbany cmentarz niemiecki z datami z jesieni 1914.Teraz na mapach sat. jeszcze widać zarysy murków. Jest szansa, że jeszcze jest. Po umiejscowieniu sądzę, że to ma związek z operacją Łódzką. Patrząc na mape widać że ta formacja, po sforsowaniu Widawki, chciała obejść Łódź od południa. Jakies 50-80 pochówków. Warto byłoby sprawdzić. Ja niestety nie często bywam w Polsce, teraz częściej bywam pod Ypres i Loos, bo bliżej ale mimo wszystko powinniśmy pamiętać o Wielkiej Wojnie, bo jedynie Polacy walczyli przeciwko sobie w mundurach obcych armii. Kiedy powiedziałem to panu z Imperial War Museum, był szczerze zadziwiony, jak i tą historią z chlorem z pod Bolimowa… Nawet tu w Szkocji spotykam cmentarze jeńców POW z państw centralnych, o polskich nazwiskach. Wbrew opiniom, to była nasza wojna, na wszystkich frontach, nawet Dardanelle… dbajmy o nich!

Dodaj komentarz