Kościół Ewangelicki w Prażuchach

Kościół Ewangelicki w Prażuchach

Od Redakcji :

1833

Wejście główne 1833

Postanowiliśmy opisać i upamiętnić na naszej stronie, ten kolejny w naszej okolicy, popadający już w ruinę, kościół ewangelicki. Warto zapoznać się wcześniej z naszym tematem o osadnikach ewangelickich w tej okolicy. To drugi, opisywany przez nas kościół ewangelicki. Pierwszy opisaliśmy wcześniej, znajduje się w Koźminku. Drugi, właśnie ten w Prażuchach, chcemy wam pokazać i utrwalić na zdjęciach i filmie.  Choć kościół w Prażuchach ma jeszcze dach, to jednak nie jest już szczelny i woda deszczowa dostaje się do środka, więc to już tylko kwestia czasu, kiedy dach się zawali i pochłonie to piękne jeszcze wnętrze. Do kościoła w Koźminku nie da się już wejść, by zrobić zdjęcia. Dość, że to niebezpieczne to jeszcze jest to teren prywatny.  Jednak do kościoła w Prażuchach udało nam się wejść. To pozwoliło nam uwiecznić na zdjęciach (choć tylko telefonem komórkowym) jego niezwykłe wnętrze. Pierwsze wrażenie robią ogromne okna w bocznej nawie. Nawa ma kształt sklepienia łukowego, pomalowanego na barwę nieba z namalowanymi na nim gwiazdami. W sklepieniu umieszczono pięć „lunet” okiennych. Poniżej nich widać wnękę. Pewnie stała tam kiedyś jakaś figura. Boczne sklepienie Podłoga jest już w kiepskim stanie, do tego widać na naszych zdjęciach obsypujące się cegły. Zwróćcie też uwagę na nasze zdjęcia. Widać dziury w stropie, którą deszczówka, czy śnieg wpada do środka. To dowód na „śmiertelną ranę” tego wyjątkowego budynku. Niesamowite wrażenie robią stojące jeszcze ławki kościelne. Całość ogólnie robi nastrój horroru, jakieś diabelskiej świątyni. Jednak to był kościół wybudowany dla Boga. Warto zwrócić uwagę na dwa balkony dla wiernych po obu stronach nawy głównej. Wierni mogli na tych balkonach brać udział w modlitwie. Balkony są drewniane, posiadają bardzo piękną boazerie, na której umieszczono motyw dekoracyjny w postaci nazwijmy to „śniegowej gwiazdki”. Na ścianach bocznych namalowano dla dekoracji wzory kolumn. Nie znamy się na tym, więc zdjęcia powiedzą wam więcej. Ołtarz główny, choć zniszczony nadal ukazuje swoje skromne, ale wyjątkowe piękno. Na sklepieniu łukowym nad nim widać jakiś niemiecki albo łaciński napis. Niestety już nieczytelny. Z tabernakulum praktycznie nic nie zostało. Jednak największe wrażenie na nas zrobiły organy kościelne. Choć po piszczałkach nie został nawet ślad, obudowa, klawiatura, a nawet miech, jest na swoim miejscu. Niestety ciemno było, i niewiele zdjęć udało nam się zrobić. Jednak wewnątrz instrumentu odkryliśmy szereg niezwykłych zapisków! Nadal wspaniale zachowany napis producenta tych organów „GEBRUDER WALTER In GUHRAU 1879”. Znaleźliśmy, co to za napis:

Zakład budowy i rekonstrukcji organów braci Walter został założony przez Gottlieba Andreasa Waltera, organmistrza z Góry Śląskiej w 1824 roku. W roku 1850 jego najstarsi synowie Theodor i Ludwig przejęli interes ojca. Młodszy syn Emil przyłączył się do nich w roku 1869 i pracował do 1904 r. Po odejściu Theodora Waltera współpracownikiem braci został w roku 1892 Richard, syn Ludwiga. Ostatnie informacje o tej firmie konstruktorów organów pochodzą z 1941 roku.

Firma Walter z Góry Śląskiej

To chyba już wiemy, kto zbudował organy kościelne. Nasza uwagę jednak przykuły dziwne wpisy wewnątrz organ. Oczywiście są napisane w języku niemieckim. Co dziwne, są w bardzo niedostępnych miejscach umieszczone! Widać to na naszych zdjęciach, mieliśmy ogromne trudności by w obudowę włożyć rękę z telefonem! Pismo jest odręczne, praktycznie nieczytelne. Pokazaliśmy naszemu znajomemu te zdjęcia. Od lat pracuje on przy remontowaniu fortepianów. Powiedział nam, że często stroiciele, producent lub ten, co dokonywał remontu lub renowacji, umieszczali w instrumencie swoje wpisy. Każdy wpis jest inny. Czy znajomy ma rację? Na jednym zdjęciu widać napis 30/3 42 .Może 30 marca 1942? A może to zwykły ułamek 30 na 3?. Znajomy mówił nam też, że ci, co dokonywali napraw i wymiany uszkodzonych części instrumentu spisywali wewnątrz co zostało wymienione na nowe. Na jednym z naszych zdjęć widać zrobioną piórem ramkę wyglądająca na jakiś spis inwentaryzacyjny. Kolejny wpis, jakby zwykły list, ale podpisany trzema nazwiskami. Czy to byli stroiciele? ekipa remontowa? a może pracownicy, którzy złożyli ten instrument? Wygląda na to, że znajomy nasz miał racje. Kto wie co skrywają w sobie te napisy.

DSC_0369

Jeszcze nierozkradzione klawisze z 1879 roku

CAM00507 CAM00508 CAM00509 CAM00512 DSC_0368 DSC_0371 DSC_0372 DSC_0373 DSC_0374 DSC_0375 DSC_0376 DSC_0377 DSC_0380

CAM00489 CAM00491 CAM00492 CAM00494 CAM00495 CAM00496 CAM00497 CAM00499 CAM00500 CAM00501 CAM00502 CAM00503 CAM00504 CAM00505

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


 

NASZ KILKUMINUTOWY FILM ZROBIONY TELEFONEM KOMÓRKOWYM

 

 


Szukając jednak źródeł na temat kościoła w Prażuchach, okazało się, że jedyną osobą, która tak dokładnie opisała historię kościoła, jest Pan Stefan Ferenc. W swojej książce, o której mówiliśmy wam już, „Dzieje gminy Lisków 1939-1945”. Pan Stefan opisuje wszystko to, co chcielibyśmy wam tu opisać. Za wcześniejszą zgodą Pana Stefana, wstawimy wam wycinek książki, opisujący kościół Ewangelicki w Prażuchach Starych.

Stefan Ferenc „Dzieje gminy Lisków 1939-1945”. Fragmenty 

Kosciół w 1985 roku

Kościół w 1985 roku

W 1921 r. największy odsetek osób uważających się za Niemców mieszkał w kolonii Zalesie (98,8%), Holendrach Zakrzyńskich (89,5%), kolonii Annopol (71,4%), Pyczku (67,7%), Groblicy (43,3%) i Glapieńcu (40,4%). W zdecydowanej większości byli to rolnicy, a ich obecność na tych terenach sięga II połowy XVIII w., kiedy to Krzysztof Celiński, właściciel majątków Stropieszyn i Ceków, chcąc zwiększyć dochodowość swoich dóbr, w 1780 r. sprowadził niemieckich osadników z Wielkopolski, Śląska, z okolic Bydgoszczy, Wolsztyna i Zdun. Koloniści karczowali lasy i zakładali osady. Przybysze byli w większości wyznania ewangelicko-augsburskiego i przez długi czas pozbawieni byli posługi duszpasterskiej. W latach 80. XVIII w. opiekę duszpasterską nad nimi roztoczyli pastorowie ze Stawiszyna. Ze względu na napływ nowych osadników, wielodzietność rodzin i znaczne odległości do kościołów w Stawiszynie, Turku, czy Kaliszu, mieszkańcy Prażuch w 1799 r. po raz pierwszy wystąpili do władz o zgodę na budowę kościoła i powołanie własnej parafii. Ostatecznie rząd pruski wydał 1 maja 1805 r. zezwolenie na powstanie nowej parafii. Działania ewangelików z Prażuch wsparł wspomniany Krzysztof Celiński. Obiecał on drewno i 6 mórg gruntu na budowę kościoła. Ponadto zobowiązał się do przekazywania każdego roku deputatu na uposażenie pastora: 4 ćwierci żyta, 2 ćwierci pszenicy, 2 ćwierci jęczmienia, ćwierć grochu, ćwierć gryki, 10 sążni drzewa opałowego i 5 beczek piwa. Pomysł ten miał także przeciwników, jednym z nich był właściciel Kosmowa Antoni Garczyński, proponując wybudowanie kościoła ewangelickiego w Szadku. Pierwszym pastorem został Sigmunt Wilhelm Valentin Kiunzel (1808-1824), który zakończył budowę drewnianego kościoła w 1808 r. W okresie wojny 1812-1813 wsie osadników zostały splądrowane przez żołnierzy napoleońskich. Następnym pastorem został Friedrich Rudiger (1824-1843), który podjął się budowy kościoła murowanego. W 1833 r. powstał kościół klasycystyczny według projektu Franciszka Reinsteina. Na frontonie znajduje się wgłębiony ryzalit, a w nim portal klasycystyczny. Dach jest dwuspadowy. Całość wybudowana na planie litery T. Ogólny koszt inwestycji wyniósł 20 011,25 zł, z czego 5000 zł stanowiła dotacja rządowa. Reszta została pokryta ze składek parafian, co świadczy o ich dobrej gospodarce. Nie bez znaczenia było wsparcie nowego właściciela dóbr cekowskich Maksymiliana Celińskiego, który zastąpił dotychczasową daninę stałą opłatą pieniężną. Kolejny pastor Christian Janicki (1845–1877) rozbudował w 1864 r. dom parafialny postawiony w 1808 r. W okresie pełnienia obowiązków przez pastora Edmunda Hermana Schultza (1879-1884) wyremontowano kościół i zainstalowano nowe organy. Następny pastor Adolf Krempin (1894-1905) rozbudował dom parafialny umieszczając w nim salę konfirmacyjną. Zapoczątkował także działalność społeczną tworząc ochronkę dla dzieci. W 1901 r. miejscowy rolnik August Wilhelm ufundował murowaną neogotycką dzwonnicę. Jeszcze dzisiaj widać na niej napisy: A. Wilhelm 1901 i kursywą francuską: T Schultz Uci, F. Schultz Po. Zachował się także żeliwny fragment mechanizmu do dzwonienia oraz resztki ogrodzenia. Dzwony w czasie II wojny światowej zdjęto i przekazano na potrzeby wojenne Niemiec. Jego następca, August Gerhard (1905-1911), także prowadził ochronkę dla dzieci, które podzielił na osiem grup w zależności od wieku i potrzeb. W 1908 r. założył nową szkołę i dom modlitwy, do budowy których wykorzystano cegły i drewno z rozebranego spichlerza w Nakwasinie. Za jego kadencji powstały organizacje młodzieży męskiej i żeńskiej. Pastorem najdłużej pracującym w parafii

Pastor Johann Gustaw Friedenberg

Pastor Johann Gustaw Friedenberg

był Johann Gustaw Friedenberg (1912-1945). W 1913 r. za 7000 zł dobudowano kaplicę zachodnią zamkniętą kopułą z pięcioma lunetami oraz odrestaurowano kościół z okazji stulecia jego istnienia. Przy renowacji kościoła zasłużyli się bracia: Wilhelm i Hugo Minier oraz syn Wilhelma, Teodor Muller. Byli oni właścicielami dużej fabryki włókienniczej w Kaliszu (późniejszy WISTIL). Na północ od Annopola posiadali letnią rezydencję, którą nazywali Tulka (Od Redakcji: Fabryka Mullera). Po wojnie została rozszabrowana i zniszczona. Dziś trudno ją znaleźć, pozostały tylko doły po piwnicach. Znajdowała się ona w miejscu zwanym dzisiaj Górą Milera. Podczas I wojny światowej pastor Friedenberg został aresztowany w 1915 r. za naganną postawę wobec władz pruskich. Niemiecki sąd wojenny skazał go na 10 lat ciężkiego więzienia. Jednak dzięki wstawiennictwu innych pastorów ewangelickich (Edwarda Wendego z Kalisza i Sigismunda Michelsa z Lipna), areszt zamieniono na twierdzę, a w 1917 r. duchownego zwolniono. W 1933 r. wyposażono kościół w nowe ławki do nawy głównej. W tym samym roku na terenie parafii działał 30-osobowy chór i 11-osobowa orkiestra dęta. Najważniejszym wydarzeniem w życiu parafii były uroczystości z okazji 125-lecia jej istnienia w 1933 r. Na uroczystości przybyło wielu znakomitych gości m.in. generalny superintendent Juliusz Bursche (Od Redakcji Temat o Koźminku), starostowie: kaliski Henryk Ostaszewski i turkowski Leopold Borysławski, pastorowie sąsiednich parafii z Kalisza, Turku, Stawiszyna i Brzezin koło Łodzi. W 1933 r. parafia w Prażuchach Starych, należąca do Diecezji Kaliskiej Ewangelicko-Augsburskiej, obejmowała następujące miejscowości: Adelin, Annopol, Będzie-chów, Ceków Kolonia, Ceków Stary, Ceków Wieś, Celestyny, Czachulec Nowy, Czachulec Stary, Emilianów, Feliksów, Gać Kaliska, Glapieniec, Gostynie, Groblica, Jaszczury, Karolew Nowy, Karolew Stary, Kosmów, Koźminek, Kuźnica, Lipicze, Madalin, Małgów, Marianów, Morawin, Murowanice, Niedźwiady, Orli Staw, Ostrówek, Plewnia Kolonia, Plewnia Nowa, Poroże Nowe, Poroże Stare, Pośrednik, Potażnia, Prażuchy Kokańskie, Prażuchy Nowe, Prażuchy Stare, Przespolew-Odpadki, Pyczek, Raków, Skarżynek, Szadykierz, Szulcówka, Wola Tłomakowa, Wygoda, Zakrzyn, Zalesie. W 1867 r. liczebność parafii wynosiła 1945 osób, by do 1935 r. wzrosnąć do 3800. Parafia posiadała 11 cmentarzy, z których 2 znajdowały się na terenie gminy Strzał-ków tj. w Zakrzynie Kolonii i Pyczku. W Zakrzynie Kolonii funkcjonowała szkoła powszechna I stopnia z niemieckim językiem wykładowym. W 1933 r. uczyło się w niej 50 dzieci. Z kolei w Zalesiu istniała szkoła takiego samego typu z polskim językiem wykładowym i niemieckim, jako dodatkowym. Uczęszczało do niej 30 uczniów. Obie szkoły pracowały do pierwszych miesięcy okupacji niemieckiej. Wydaje się, że współżycie obu grup narodowościowych przebiegało spokojnie, choć oddzielnie. W przedwojennym „Liskowianinie” nie ma ani słowa o mniejszości niemieckiej w gminie, bądź co bądź dosyć licznej. Jak się wydaje jedynymi miejscami, gdzie dochodziło do spotkań i współpracy obu narodowości była spółdzielnia mleczarska oraz Rada Gminy. Po dojściu Hitlera do władzy mniejszość niemiecka w Polsce stała się obiektem natężonych działań propagandowych i wywiadowczych. Na przykład synowie nauczyciela Webera z Czachulca utworzyli tajną organizację hitlerowską. Zapewne w większych miejscowościach powstały nielegalne komórki nazistowskiej partii NSDAP.

DSC_8331 DSC_8332 DSC_8342

 


 

warto popatrzeć na poniższą ramkę:
 

History of Parish Prazuchy

 

Prazuchy-data in tabular-presentation
 


 End of 16. century Kozminek was owned by „Graf Ostrorog”
1555 Establishment of a „böhmisch-brüderische” parish (reformation) by „Graf Jakob Ostrorog”
  Establishment of a highschool in Kozminek
1595 Noble school was established in Kalisch , end of school in Kozminek
1620 Counter-reformation, loosening of parish
1726 ? Establishment of settlement „Czachulec” on the land of „Dominiums Skarzyn,” which was owned by „Andreas und Ignatius Zablocki”
ca. 1770 Immigration of german-evangelical colonists, mainly from Schlesia and Posnania (other sources say Bromberg, Wollstein and Zduny).
1772 1. Polish Division, West-Prussia and the parts around the „Netze” go to Prussia
1772 Establishment of the settlement „Poroze” on the land of the village Przespolew by workman (Hauländer) of squire „Martin Stanislaus von Zaremba”. All together called:: „Hauländerey zu Gross Porosche”, today „Poroze Stare” and  „Poroze Nowe”
1777 First documented evangelical christening in Poroze by pastor „Martin August Marggraf” from Wladyslawow
1780 Establishment of Zakrzyn and Jaszczury
1782 The church office was taken over by pastor „Karl Jeremias Callmann” from Stawiszyn.
1790 Establishment of Prazuchy, on the land of estate Cekow.
1793 2. Polish Division, Danzig, Thorn and Greatpoland (Posnania) go to Prussia
1795 3. Polish Division. Prussia now reaches to Warsaw, Poland is deleted completely.
1796 27 farms in Czachulec with the following owners:
Jahnna Brauer, Mathias Franke, Martin Reschke, Friedrich Tomaske, Gottfried Lange, Johann Georg Weber, Franz Siebert, Andreas Zeidler, Franz Schmidt, Martin Lehmann, Gottfried Flöter, Andreas Pfeifer, Christian Reimann, Johann Iwaniak, Martin Jaroszewski, Nikolaus Rzechowski, Friedrich Otwald, Tobias Schmidt, and more.
1797 The church office was taken over by pastor „Ernst Friedrich Johann Grimm”.
1798 44 farms in Poroze with the following owners:
Gottfried Gutschlink, Friedrich Lehmann, Kazper Weber, Georg Ceydler, Bernhard Bürschel, Gottfried Davids, Jakob Jüngling, Gottfried Förster, Gottlieb Becker, Georg Fuhrmann, Michael Kurtz, Christian Uhlm, Gottfried Franck, Georg Fechner, Gottfried Gutsch, Christian Schultz, Friedrich Beyer, Gottfried Bresch, and more.
1799 Trial of an ecclesiastical connection of Prazuchy to Kozminek. Without success.
Anfang 19. Jahrhudert Establishment of settlements Celestyny, Feliksow, Annapol and Wygoda near Prazuchy
1805 Permission to build up a church in Prazuchy.
1808 Disconnection from Stawiszyn. Nomination of pastor „Sigmund Wilhelm Valentin Künzel”. Establishment of parish Prazuchy with the villages:
Cekow, Prazuchy, Alt-Cekow, Kosmow, Zakrzyn, Plewnia, Kuznica, Czachulec, Przespolew, Jaszczury
Till 1808 there have been 74 christenings and 23 deaths.
1812-1813 Napoleanic War against Russia. Multiple plundering by French soilders.
1813 Alliance between Russia and Prussia in Kalisch.
1815 Wiener Kongress: Prussia loses some Parts of Poland to Russia. Poland now exists again. Kalisch and Prazuchy are now parts of Poland.
1821 Kopernius is acknowleged by the Kath. Church.
1823 Church-records are now in Polish. Cantor Schinschke signed the records, because of death of pastor Künzel.
1824 Nomination of pastor „Friedrich Rüdiger” (bis 1843)
1833 The wooden church is replaced by a church build of stones.
1839 Arresting of the archbishop of Poznan, bacause he was against marriage between cathiolics and portestants.
1845 Nomination of pastor „Karl Christian Jarnecki”
1848/49 National-convention, new constitution for Prussia
1868 Church-records now in Russian.
1878 Nomination of pastor „Edmundt Hermann Schultz” (till 1884)
1879-1884 Renovation of Church, buying of an Organ.
1887 Nomination of pastor „Adolf Schroeter”
1894 Nomination of pastor „Adolf Kremplin”
1901 Building of a steeple.
1905 Nomination of pastor „August Gerhardt”
1907 Precensorship Kozminek with village-parts Posrednik, Murowaniec and Tumianek come to Prazuchy .
1912 Nomination of pastor „Johann Gustav Friedenberg”
1913 Extension of Church.
1915 1. World War, imprisonment of  pastor Friedenberg
1917 Release of pastor Friedenberg
1918 Posnan goes comletely to Poland.
1930 Outdoor  and indoor renovation of church.
1933 125 Year-anniversary of the parish. Publication Celebrating from pastor Kneifel from Brzeziny (Sorry, it’s only a simple translation, but I hope it will do.)
1937 Publication: „Die evang.-augsburgischen Gemeinden in der Kalischer Diözese” (Pastor Eduard Kneifel). I don’t know about the copyright. Therefore I don’t publish it here.
1939 2. World War
1945 End of parish Prazuchy. Total emigation to the new parts of Germany. Church and churchyards are no more carried.

………………

Share Button

Dodaj komentarz